Konwencja sztokholmska o trwałych zanieczyszczeniach organicznych (2001)
Konwencja sztokholmska, przyjęta 22 maja 2001 roku i obowiązująca od 17 maja 2004 roku, jest globalnym porozumieniem mającym na celu ochronę zdrowia ludzi i środowiska przed trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi (POP – Persistent Organic Pollutants). Dokument został opracowany pod egidą Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP).
Cel konwencji
Konwencja ma na celu eliminację lub ograniczenie produkcji, stosowania i emisji trwałych zanieczyszczeń organicznych, które:
- Nie ulegają łatwemu rozkładowi w środowisku.
- Akumulują się w organizmach żywych, powodując długotrwałe skutki zdrowotne.
- Są transportowane na duże odległości przez powietrze, wodę i gleby, zagrażając także odległym ekosystemom, np. Arktyce.
Kluczowe założenia
- Lista substancji kontrolowanych:
- W konwencji określono trzy kategorie działań wobec POP:
- Zakaz produkcji i stosowania (np. DDT, PCB, Aldryna).
- Ograniczenie stosowania do określonych celów (np. DDT do zwalczania malarii).
- Minimalizacja emisji i eliminacja w dłuższym okresie czasu (np. dioksyny i furany).
- W konwencji określono trzy kategorie działań wobec POP:
- Obowiązki stron konwencji:
- Opracowanie i wdrożenie krajowych planów działania w celu wycofania POP.
- Zastępowanie POP bezpiecznymi alternatywami.
- Odpowiednie zarządzanie odpadami zawierającymi POP.
- Zasada ostrożności:
- Nowe substancje chemiczne o podobnych właściwościach mogą zostać dodane do listy POP na podstawie badań naukowych.
- Wsparcie dla krajów rozwijających się:
- Kraje rozwinięte są zobowiązane do udzielania pomocy technicznej i finansowej krajom rozwijającym się, aby pomóc im w realizacji postanowień konwencji.
Substancje na liście POP
Lista POP obejmuje różne grupy związków chemicznych, m.in.:
- Pestycydy: DDT, Chlordane, Endryna, Heptachlor.
- Przemysłowe chemikalia: PCB (polichlorowane bifenyle).
- Produkty uboczne: Dioksyny i furany.
Lista ta jest regularnie aktualizowana, a do 2021 roku obejmowała ponad 30 substancji.
Wdrożenie konwencji w Polsce i na świecie
- Polska:
- Polska ratyfikowała Konwencję sztokholmską w 2004 roku.
- Przepisy konwencji są wdrażane m.in. przez:
- Ustawę o substancjach chemicznych i ich mieszaninach.
- Rozporządzenia dotyczące gospodarki odpadami zawierającymi POP.
- Unia Europejska:
- UE zharmonizowała przepisy konwencji z własnym prawem, przyjmując rozporządzenie (WE) nr 850/2004 w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych.
Wyzwania związane z wdrożeniem
- Oczyszczanie środowiska:
- Zanieczyszczenia POP w glebie i wodzie są trudne do usunięcia i wymagają zaawansowanych technologii.
- Substancje powstające nieintencjonalnie:
- Dioksyny i furany, powstające np. w procesach spalania, są trudne do eliminacji.
- Nowe substancje POP:
- Rozwój przemysłu chemicznego prowadzi do powstawania nowych związków o właściwościach POP, które muszą być regularnie identyfikowane i kontrolowane.
Znaczenie konwencji
Konwencja sztokholmska jest kluczowym narzędziem globalnej walki z zanieczyszczeniami chemicznymi. Przyczynia się do ochrony zdrowia ludzi i środowiska, promując jednocześnie rozwój bezpiecznych technologii i alternatyw dla POP.
