Monitorowanie stanu środowiska jest kluczowym elementem zarządzania kryzysowego określonym w ustawie Prawo ochrony środowiska (ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r., Dz.U. z 2021 r. poz. 1973). Polega na systematycznym zbieraniu, analizowaniu i udostępnianiu danych o jakości poszczególnych komponentów środowiska. Celem monitoringu jest wykrywanie zagrożeń, zapobieganie kryzysom ekologicznym oraz podejmowanie szybkich działań naprawczych.
Zakres monitorowania stanu środowiska
1. Elementy środowiska objęte monitoringiem
- Powietrze:
- Jakość powietrza atmosferycznego (stężenie pyłów PM10, PM2.5, SO₂, NOₓ, CO, benzo(a)pirenu).
- Wpływ emisji przemysłowych i transportowych na jakość powietrza.
- Wody:
- Stan wód powierzchniowych (rzeki, jeziora) i podziemnych.
- Monitoring chemiczny i biologiczny wód.
- Gleby i ziemia:
- Skażenie gleby substancjami chemicznymi.
- Degradacja terenów przemysłowych i rolnych.
- Różnorodność biologiczna:
- Stan ekosystemów i siedlisk naturalnych.
- Monitoring gatunków chronionych i inwazyjnych.
2. Obszary szczególnej uwagi
- Obszary o wysokim stopniu zagrożenia środowiskowego, np. strefy przemysłowe, tereny górnicze.
- Obszary chronione, takie jak parki narodowe i rezerwaty przyrody.
Organizacja monitoringu środowiska
1. Odpowiedzialne organy:
- Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ):
Koordynacja monitoringu środowiska w skali krajowej, publikowanie raportów o stanie środowiska. - Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (WIOŚ):
Prowadzenie monitoringu w regionach, reagowanie na lokalne zagrożenia środowiskowe. - Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie:
Monitorowanie wód powierzchniowych i podziemnych. - Lasy Państwowe i organy ochrony przyrody:
Monitorowanie różnorodności biologicznej i stanu ekosystemów leśnych.
2. Systemy i narzędzia:
- Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ):
System obejmujący zbieranie, przetwarzanie i analizę danych o stanie środowiska. - Sieci pomiarowe:
Automatyczne stacje monitorujące jakość powietrza, wód i gleb. - Bazy danych:
Elektroniczne systemy przechowujące informacje o emisjach, zagrożeniach i wynikach badań.
Znaczenie monitorowania stanu środowiska
- Wczesne ostrzeganie:
- Wykrywanie zanieczyszczeń i zagrożeń ekologicznych na wczesnym etapie, np. wzrost stężenia zanieczyszczeń powietrza.
- Zarządzanie kryzysowe:
- Szybka reakcja na zdarzenia kryzysowe, takie jak wycieki substancji toksycznych czy pożary lasów.
- Podstawa decyzji administracyjnych:
- Dane z monitoringu są wykorzystywane w procesach decyzyjnych, np. przy wydawaniu pozwoleń środowiskowych.
- Raportowanie międzynarodowe:
- Monitorowanie wspiera realizację zobowiązań wynikających z międzynarodowych umów, takich jak dyrektywy UE czy Porozumienie paryskie.
Przykłady działań w monitoringu środowiska
- Jakość powietrza w miastach:
- Codzienne raportowanie stanu jakości powietrza i ostrzeżenia o przekroczeniach norm pyłów.
- Zanieczyszczenia wód:
- Monitorowanie poziomu zanieczyszczeń chemicznych w rzekach, takich jak metale ciężkie czy azotany.
- Stan lasów:
- Badanie wpływu suszy, pożarów i działalności człowieka na zdrowie ekosystemów leśnych.
Podstawa prawna
- Prawo ochrony środowiska (ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.).
- Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2021 r. poz. 1070).
- Rozporządzenia wykonawcze dotyczące monitoringu środowiska.
