Tetrachlorometan, znany również jako czterochlorek węgla, to lotny, bezbarwny związek chemiczny o charakterystycznym zapachu. W przeszłości był szeroko stosowany w przemyśle jako rozpuszczalnik i surowiec chemiczny. Ze względu na jego zdolność do niszczenia warstwy ozonowej oraz toksyczne właściwości, produkcja i stosowanie tetrachlorometanu zostały ściśle ograniczone przez Protokół Montrealski.
Właściwości tetrachlorometanu
- Fizykochemiczne:
- Lotny i niepalny ciecz, dobrze rozpuszczalny w tłuszczach i wielu rozpuszczalnikach organicznych.
- Słabo rozpuszczalny w wodzie.
- Toksyczność:
- Szkodliwy dla wątroby, nerek i układu nerwowego przy wdychaniu lub kontakcie.
- Możliwe działanie rakotwórcze.
- Zdolność niszczenia ozonu (ODP – Ozone Depletion Potential):
- Tetrachlorometan jest źródłem atomów chloru w stratosferze, które niszczą cząsteczki ozonu.
Zastosowania tetrachlorometanu (w przeszłości)
- Rozpuszczalnik:
- Używany w przemyśle chemicznym do rozpuszczania tłuszczów, żywic i wosków.
- Produkcja chemiczna:
- Surowiec do syntezy freonów (CFC) i innych chlorowanych związków organicznych.
- Środki czyszczące:
- Stosowany w przeszłości do czyszczenia przemysłowego i domowego.
- Środek gaśniczy:
- Wykorzystywany w niektórych rodzajach gaśnic.
Mechanizm niszczenia warstwy ozonowej
Tetrachlorometan, uwalniany do atmosfery, jest na tyle stabilny, że dociera do stratosfery. Tam pod wpływem promieniowania UV rozkłada się, uwalniając atomy chloru. Chlor działa katalitycznie, niszcząc cząsteczki ozonu (O₃) w reakcjach chemicznych.
Regulacje dotyczące tetrachlorometanu
- Protokół Montrealski (1987):
- Ustalono harmonogram wycofywania produkcji i stosowania tetrachlorometanu.
- Rozporządzenie UE nr 1005/2009:
- Zakaz stosowania tetrachlorometanu w krajach Unii Europejskiej, z wyjątkiem ograniczonych zastosowań laboratoryjnych.
- Polska:
- Zgodnie z ustawą z dnia 15 maja 2015 r., tetrachlorometan jest substancją objętą ścisłymi ograniczeniami.
Wyjątki od zakazu
- Zastosowania laboratoryjne:
- Dozwolone w małych ilościach w badaniach naukowych i analityce chemicznej.
- Produkcja jako surowiec:
- Ograniczone zastosowanie jako surowiec w syntezie chemicznej, pod warunkiem kontrolowanego użycia.
Alternatywy dla tetrachlorometanu
- Rozpuszczalniki alternatywne:
- Benzyna lakowa, heksan, alkohol izopropylowy.
- Środki czyszczące:
- Detergenty wodne i substancje o mniejszym wpływie na środowisko.
- Substancje gaśnicze:
- Systemy gazowe (azot, argon), proszki gaśnicze.
Skutki wycofania tetrachlorometanu
- Regeneracja warstwy ozonowej:
- Zmniejszenie emisji tetrachlorometanu znacząco przyczyniło się do poprawy stanu warstwy ozonowej.
- Ochrona zdrowia publicznego:
- Eliminacja narażenia na toksyczne działanie tego związku.
Osiągnięcia w ograniczaniu tetrachlorometanu
Dzięki globalnym wysiłkom, produkcja i emisje tetrachlorometanu zostały znacząco zredukowane. To jedno z kluczowych osiągnięć Protokołu Montrealskiego w walce z substancjami zubożającymi warstwę ozonową.
