Ozon (O₃) to gaz, o którym słyszymy głównie w kontekście dziury ozonowej i ochrony przed promieniowaniem UV. Jednak coraz częściej pojawia się pytanie, czy ozon należy również do grupy gazów cieplarnianych i czy przyczynia się do globalnego ocieplenia. Odpowiedź nie jest jednoznaczna – wszystko zależy od tego, gdzie w atmosferze ozon się znajduje.
Czym jest ozon? Krótkie wyjaśnienie
Ozon to cząsteczka złożona z trzech atomów tlenu (O₃). Naturalnie występuje w atmosferze i pełni różne funkcje w zależności od swojej wysokości.
Ozon w stratosferze – tarcza ochronna Ziemi
W stratosferze (10–50 km nad powierzchnią Ziemi) ozon tworzy tzw. warstwę ozonową, która pochłania szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe (UV). Dzięki tej warstwie życie na Ziemi jest chronione przed niebezpiecznymi skutkami promieniowania, takimi jak choroby nowotworowe, uszkodzenia DNA i zaburzenia ekosystemów.
W tej części atmosfery ozon nie działa jak klasyczny gaz cieplarniany. Jego wpływ na efekt cieplarniany jest znikomy, a rola ochrony przed UV jest tu kluczowa.
Ozon w troposferze – gaz cieplarniany i składnik smogu
W dolnej warstwie atmosfery, czyli w troposferze (0–10 km nad powierzchnią Ziemi), ozon pełni zupełnie inną rolę. Tworzy się tutaj głównie na skutek działalności człowieka: emisji spalin samochodowych, przemysłowych zanieczyszczeń oraz reakcji chemicznych pod wpływem światła słonecznego.
Troposferyczny ozon:
- pochłania promieniowanie podczerwone,
- zwiększa efekt cieplarniany,
- jest szkodliwy dla zdrowia ludzi i roślin,
- stanowi jeden z głównych składników smogu fotochemicznego.
Według raportów IPCC (Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu), ozon w troposferze jest trzecim najważniejszym gazem cieplarnianym po dwutlenku węgla (CO₂) i metanie (CH₄).
Jaki jest potencjał cieplarniany ozonu?
Trudno jednoznacznie przypisać ozonowi wartość GWP (Global Warming Potential), ponieważ:
- ma bardzo krótki czas życia (kilka dni do kilku tygodni),
- jego stężenie szybko się zmienia w zależności od miejsca i warunków pogodowych,
- działa silnie lokalnie, ale wpływa również na globalną równowagę energetyczną atmosfery.
Mimo krótkiego czasu życia ozonu, jego całkowity wkład w globalne ocieplenie jest znaczący i porównywalny z wkładem podtlenku azotu (N₂O).
Podsumowanie: czy ozon wpływa na efekt cieplarniany?
Odpowiedź brzmi: tak, ale nie zawsze.
- W stratosferze ozon chroni przed promieniowaniem UV i nie przyczynia się znacząco do efektu cieplarnianego.
- W troposferze ozon jest silnym gazem cieplarnianym i szkodzi zarówno klimatowi, jak i zdrowiu ludzi.
Dlatego w debacie klimatycznej mówi się o ozonie głównie w kontekście jego obecności w troposferze jako o jednym z istotnych czynników ocieplenia klimatu.
